BİZDEN ÖNCEKİNİN ADI DEĞİŞİKMİŞ SA­DE­CE EDEBİYATTA SAL­GIN­LAR..( PAN­DEMİ…)-1

*Defoe ve Camus'de Veba ve ka­ran­ti­na; Sanki bu­gü­nün ay­nı­sı…
*Za­ma­nın ya­zar­la­rı bu SAL­GIN­LA­RI es geç­me­miş­ler. Bir sürü eser'de bun­lar­la kar­şı­la­şı­rız
* Da­ni­el Defoe Veba Yılı Gün­lü­ğü'nde(1722), ger­çek bir olayı, 1665 Lond­ra Veba sal­gı­nı­nı an­la­tır.
*Al­bert Camus,Veba'da Ce­za­yir'in Oran ken­tin­de 1940'larda ya­şa­nan kur­gu­sal bir sal­gı­nı ro­man­laş­tı­rır.
ARAŞ­TIR­MA/İNCE­LE­ME: Orhan Kes­kin­soy: İkinci Veba pan­de­mi­si Batı dün­ya­sı­nı Or­ta­çağ'ın son­la­rın­da vur­ma­ya baş­lar. Ama bu bir­kaç yüz­yıl devam eder. Böyle olun­ca da, ede­bi­ya­tın da bir par­ça­sı olur. Bu­gün­ler de öyle ola­cak­tır. Ko­nuy­la hiç il­gi­si ol­ma­yan bazı eser­ler­de kar­şı­mı­za çıkar.
Boc­cac­cio' DE­CA­ME­RON'unda 10 kişi Flo­ran­sa'da veba sal­gı­nı ne­de­niy­le bir eve ka­pa­nır. . Bir­bir­le­ri­ne öy­kü­ler an­la­tır­lar…
Sha­kes­pe­are'in ROMEO VE JULİET'inde iki aşık haber ta­şı­yan ha­ber­ci­nin yolda ka­ran­ti­na­ya alın­ma­sı yü­zün­den ölüme sü­rük­le­nir….
Bun­lar,do­lay­lı ola­rak sal­gı­na de­ği­nen eser­ler. Ama doğ­ru­dan, ko­nu­yu ele alan ya­zar­lar var­dır. İşte bun­lar­dan ör­nek­ler ver­me­ye ça­lı­şa­ca­ğım;
Da­ni­el Defoe, 1720 Veba sal­gı­nıy­la il­gi­li ha­ber­ler­den çok et­ki­le­nir. Daha beş ya­şın­day­ken Lond­ra'da pat­lak veren 1665 veba sal­gı­nı­nı anım­sar. Tıpkı bugün bizim yap­tı­ğı­mız gibi. Bugün için­de ya­şa­dı­ğı­mız du­ru­mu an­la­mak için nasıl ge­ri­ye ba­kı­yor­sak, Defoe'de ay­nı­sı­nı yapar.
Al­bert Camus ise Fran­sız sö­mür­ge­si Ce­za­yir'de, Oran ken­tin­de doğ­muş­tur. Bu­ra­da 20. Yüz­yıl­da sık sık ko­le­ra ve tifüs sal­gın­la­rı pat­lak verir. Camus 1940-1941'de tam da Oran'day­ken kent­te bir ko­le­ra sal­gı­nı bir­kaç bin ki­şi­nin ölü­mü­ne neden olur.
Okur­lar bu ki­tap­lar­da an­la­tı­lan­la­rı bir çeşit me­ta­for ola­rak gör­müş­tür. Deh­şet,ça­re­siz­lik ve kö­tü­lü­ğün pen­çe­si­ne düş­müş birer kent dis­top­ya­sı oku­duk­la­rı­nı dü­şü­nür­ler. Zaten Al­bert Camus ki­ta­bı­nın ba­şı­na Da­ni­el Defoe'nin Ro­bin­son Cru­soe ro­ma­nın­dan şu alın­tı­yı koy­muş­tur.”Ger­çek­ten var olan her­han­gi bir şeyi var ol­ma­yan bir şeyle tem­sil etmek ne kadar man­tık­lıy­sa, bir hap­sol­ma şek­li­ni de bir baş­ka­sıy­la tem­sil etmek o kadar man­tık­lı­dır…”Bu alın­tı iki yazar ara­sın­da­ki bağ­lan­tı­yı da or­ta­ya koyar. Camus, her­hal­de Veba Gün­lü­ğü­nü oku­muş­tur. Öyle an­la­şı­lı­yor.
Camus için sal­gın bir me­ta­for­dur. Fran­sa'nın 1940-1944 ara­sın­da Nazi iş­ga­li sı­ra­sın­da ya­şa­dı­ğı hapis, iç sür­gün ve korku or­ta­mı­nı bir veba sal­gı­nı ya­şa­yan Oran'a taşır. Camus bir söy­le­şi­sin­de, “VEBA'nın bir­çok açı­dan okun­ma­sı­nı is­te­dim ama bariz içe­ri­ği, Na­zizm'e karşı Av­ru­pa di­re­ni­şiy­di. Der.
Defoe'nun Veba Yılı Gün­lü­ğü yıl­lar­ca her­han­gi bir ka­lı­ba sığ­dı­rı­la­ma­mış­tır. Nedir bu metin? Ta­ri­hi bir roman mı? Geç­mi­şe dönük uzun bir rö­por­taj mı? Bir tarih araş­tır­ma­sı mı? Olay ger­çek­tir. Ver­di­ği ra­mak­lar, is­ta­tis­ti­ki bil­gi­ler ta­ma­men ger­çek­tir. Ancak buna bir ara roman de­nil­me­si uygun gö­rü­lür. Yazar insan duy­gu­la­rı­nı öyle bir güçle ak­ta­rır ki tarih veya ga­ze­te­ci­lik ka­lıp­la­rı­na sığ­maz. Zaten Da­ni­el Defoe, is­te­me­den ro­man­cı olmuş bir tür ga­ze­te­ci­dir.
VEBA SONA ERMİŞ Mİ?
Bir sal­gın pat­lak ver­di­ğin­de he­kim­ler­den dev­le­tin te­pe­si­ne kadar yet­ki­li­ler hem geç kal­mak­tan, hem erken dav­ran­mak­tan kor­kar­lar. Dav­ra­nış bi­lim­ci­le­rin”ta­raf­lı doğ­ru­la­ma”de­dik­le­ri eği­li­mi be­nim­ser,yani is­te­dik­le­ri se­nar­yo­ya inan­ma­yı ter­cih eder­ler. VEBA ro­ma­nın­da iki hekim ara­sın­da­ki şu ko­nuş­ma­ya kulak ve­ri­lim:
…………………..
-As­lın­da ne ol­du­ğu­nu bi­li­yor­su­nuz değil mi Dr. Rieux?
-Ana­liz­le­rin so­nu­cu­nu bek­li­yo­rum.
Ben bi­li­yo­rum. Ana­li­ze filan ih­ti­ya­cım yok. Bir mes­lek­ta­şın de­di­ği gibi;”Müm­kün değil, her­kes bunun batı'da yok ol­du­ğu­nu bi­li­yor., ölü­ler hariç. Hadi Rieux,ne ol­du­ğu­nu siz de benim kadar bi­li­yor­su­nuz….
Evet dedi Rieux.”İna­nı­lır gibi değil. Ama ga­li­ba veba…..”
Veba Gün­lü­ğü'nde Lond­ra­lı­lar Hol­lan­da ile iş yapan tüc­car­la­rın mek­tup­la­rın­dan sal­gı­nın orayı kasıp ka­vur­du­ğu­nu öğ­re­nir­ler,söy­len­ti­ler ku­lak­tan ku­la­ğa ya­yı­lır. Şim­di­ki gibi sos­yal medya yok. İle­ti­şim ka­nan­la­rı yok de­necek kadar az. Ka­pa­lı top­lum­lar. Ama bir şe­kil­de dünya bir­bi­ri­ne ha­ber­dar ede­bi­li­yor!
“Hü­kü­me­tin ne olup bit­ti­ği­ni iyi bil­di­ği an­la­şı­lı­yor­du, sal­gı­nın bu­ra­ya sıç­ra­ma­sı­nı ön­le­mek için ya­pıl­ma­sa ge­re­ken­le­re dair bazı top­lan­tı­lar ya­pıl­mış­tı ama bütün bun­lar çok gizli tu­tul­muş­tu. “ Çok kısa süre için­de yok­sul dış ma­hal­le­ler­de veba ölüm­le­ri baş­la­dı­ğı halde, Lond­ra'nın kal­bin­de yani sur için­de­ki mer­kez­de her­kes ra­hat­tır,kay­gı­lan­maz..(Ne çok ben­zi­yor değil mi? Bir zaman sonra, yet­ki­li­ler hiç­bir önlem al­ma­mış­ken, zen­gin­ler şehri terk et­me­ye baş­lar.”So­kak­lar, eş­ya­lar,ka­dın­lar,ço­cuk­lar­la dolu ara­ba­lar­dan gö­rül­mez oldu. Kor­kunç,acı bir man­za­ray­dı bu. Be­le­di­ye baş­ka­nı­nın ka­pı­sı­na ulaş­mak müm­kün de­ğil­di,geçiş izni ve sağ­lık ser­ti­fi­ka­sı almak için her­kes bir­bi­ri­ni çiğ­ni­yor­du. Bun­lar ol­ma­dan, şehir dı­şın­da yol­cu­luk etmek,bir handa ge­ce­le­mek müm­kün de­ğil­di. Be­le­di­ye baş­ka­nı bir süre zor­luk çı­kar­ma­dan baş­vu­ran her­ke­se ser­ti­fi­ka da­ğıt­tı.
Bir sal­gın,ra­kam­lar,tab­lo­lar gra­fik­ler­le bel­ge­le­nir. Her­kes resmi açık­la­ma­la­rı en­di­şey­le bek­ler ama bir yan­dan da hasta ve ölü sa­yı­la­rı gi­de­rek an­lam­sız­la­şır.

Okunma Sayısı: 4100