İŞÇİ HAKLARI-MADENLER-İLİÇ

(Cumhuriyet’in İlk Yıllarından Bir Yaprak…)
“İşçinin teri kurumadan ücretini ödeyin” HADİS-İ ŞERİF
28 Nisan 1921’de(Savaş devam ediyor) Milletin vekilleri, Zonguldak Ereğli’de maden
ocaklarından çıkarılan maden kömürü tozlarının “biçare amele” nin yaşam koşullarını
iyileştirmek için satılmasına karar verir.
Yetmez, işçilerin hakları da gündeme alınır. Tunalı Hilmi’nin teklifi, yasa önerisine
Gerekçe çarpıcıdır…Osmanlı Devletince çıkarılan maden tüzüğünde işçilerin yaşam
haklarını karşılayan hiçbir madde yoktur. Emeğiyle sermayedarlarına büyük servetler
kazandırdığı halde ezilen hep işçi olmuştur. Der ve gerekçe devam eder…
-Hiçbir yerden yardım ve destek göremeyen işçilerin maden sahiplerine karşı
haklarını savunmak ve daha insani bir yaşam sürmelerini sağlayabilmek yeni devletin
temel amaçlarından biridir…
Yasa önerisi 12 maddeden oluşur. İlk altı maddesi işçilerin güvenliği ve sağlığı içindir;
-Maden sahasında işçiler için işçi koğuşları,
-Hamam inşası öngörülür.
-Zorunlu çalışma, angarya ve 18 yaşından küçük olanların maden ocağında
çalışmasını yasaklar.
-İşçi ücretlerini düzenli ödeyip ödemediği konusunda maden sahiplerine defter
tutma ve denetime açma zorunluluğu getirir.
-Maden sahiplerine, işçiler için oluşturulacak yardımlaşma sandıklarına nakdi
yardım zorunluluğu da getirir…
O zamanlar, şimdiki gibi madenlerde çalıştırılacak büyük araçlar, makineler yoktu.
Taşıma işleri yakın köylerdeki köylülerin atları, öküzleriyle karşılanıyordu. Bunlar için de bir
madde eklenmişti;
-İşçinin kendisine ait olan araç gereç zarar gördüğünde veya hayvanı telef
olduğunda, onaracak veya karşılayacak olan da maden sahipleridir.
-Madenlerde eczane ve doktor bulunması zorunludur. Bu da yetmez, kazazede
işçinin ücretsiz tedaviyi sağlamak zorundadır.Şimdi çok önemli gördüğüm 7 Maddeyi dikkatli okumanızı isterim:
-Madende yaşanan kaza sonucunda bir daha çalışamayacak derecede
sakatlananlara ya da yaşamını yitiren işçinin ailesine maden sahiplerinin manevi tazminat
ödemesini öngörür. Tazminatı belirleyecek üç kişilik komisyonun bir üyesi işçi, diğer iki üye
ilgili bakanlık temsilcileri olacaktır. Kazada maden sahibinin suiistimali varsa ayrıca 1000
liradan az olmamak üzere nakit para cezası ödenecektir. Ödemeyen hakkında icra yasası
gereğince işlem başlatılacaktır.
Sonraki maddeler de sosyal haklarla ilgilidir.
*Hiçbir işçinin sekiz saatten fazla çalıştırılmamasına;
*Mesai harici çalışmaya iki kat ücret ödenmesine;
*Yasadaki koşulları yerine getirmeyen maden sahiplerinin ruhsat, şartname ve
ayrıcalıklarının sonlandırılmasına hükmeder…
Yasa önerisi 2 Mayıs 1921 de mecliste görüşülmeye başlanır. Çok uzun tartışmalar
olur. Hatta hükümet övülür. Takdir edilir. Hatta bazı vekiller 1000 lirayı az bulur. Hatta bir
milletvekili şöyle haykırır;
-Hayat için 1000 lira bedel ha!...yazık der.
Bu yasa komisyona havale edilir. Meclise gelmesi çok uzun sürer. Çünkü Sakarya
Savaşı’nın en çetin günleri yaşanmaktadır.
10 Eylül 1921 gününü gösterdiğinde, savaş kazanılmak üzeredir. Bu arada meclis
gündeminde de maden işçilerinin hakları ile ilgili yasa görüşülmektedir.
Tüm maddeler kabul edilir. Bununla kalınmaz. Yasaya şu eklenir;
“-Eğer kaza maden sahiplerinin veya işletme hakkını alanların gerekli bilimsel
önlemleri almamış olmasından kaynaklanmışsa bu kişiler tazminat dışında 500 liradan 5
bin liraya kadar nakit para cezası da ödeyeceklerdir.
Ordu Sakarya’da zaferi kazanır. İşçiler maden sahiplerinden hakkını alır…
İLİÇ’in o güzelim bereketli topraklarında yitip giden, dokuz cana ve ailelerine sevgi ve
saygıyla…

Okunma Sayısı: 114