İRAN-AMERİKA DÜŞ­MAN­LI­ĞI­NIN KISA TARİHİ

İran…Büyük me­de­ni­yet­ler do­ğu­ran ve o kül­tür ile hala yerli ye­rin­de duran büyük bir dev­let. Ancak işler es­ki­si gibi değil, İran'ın “dev­rim” yap­tı­ğı gün­ler ge­ri­de kaldı. Artık kara düzen bir ülke yö­ne­ti­mi Or­ta­do­ğu'da bile kabul gör­mü­yor. İşte bu kabul gör­me­mez­li­ğin oluş­tur­du­ğu top­lum­sal çat­la­ğa da gelip ABD otu­ru­yor. İşte bu du­ru­mun yakın ta­ri­hi:

YENİ DEVRİM ESKİ ALIŞ­KAN­LIK­LAR

İran 30-31 Mart 1979 gü­nü­ne kadar mo­nar­şi ile yö­ne­ti­li­yor­du ve 1941'den beri ba­şın­da bir Şah vardı: Şah Mu­ham­med Rıza Peh­le­vi. Ancak ülke çev­re-mer­kez ara­sın­da­ki göç­ler ne­de­niy­le or­ta­ya çıkan eko­no­mik den­ge­siz­lik­ten, top­lum­sal kat­man­laş­ma­dan, lüks tü­ke­tim ve yö­ne­ti­ci­le­rin ül­ke­yi aşırı he­def­le­ri­ni ger­çek­leş­tir­mek için dışa ba­ğım­lı hale ge­ti­ril­mek­ten muz­da­rip idi. İşte bu bo­zuk­luk­la­rın kar­şı­sın­da yeni bir düzen düş­le­yen 3 grup vardı:

Mu­ha­fa­za­kar­lar ve Aye­tul­lah­lar 2- Sol Grup­lar ( Tudeh, Hal­kın Fe­da­ile­ri, Hal­kın Mü­ca­hid­le­ri) 3- Milli Cephe

Bu mu­ha­lif grup­lar için Şah Ame­ri­ka'dan des­tek alı­yor­du. Al­dı­ğı des­tek ile hal­kı­nı ezen Şah yö­ne­ti­mi 1978 yı­lın­da 2000 ki­şi­nin ölü­mü­ne sebep ol­muş­tu.

En güçlü mu­ha­lif grup mu­ha­fa­za­kar­lar yani Aye­tul­lah­lar­dı. Baş­la­rın­da Aye­tul­lah Hu­mey­ni vardı ki 1963'ten beri sür­gün­dey­di ve 1978'den beri Paris'te ya­şı­yor­du. Diğer lider Aye­tul­lah Şe­ri­at­me­da­ri Kum şeh­rin­de ya­şa­mak­tay­dı. İdari va­zi­fey­le yü­küm­lü olan din adam­la­rı bazı pren­sip­ler­de an­laş­mış gi­bi­ler­di:

“ İran Abd ve Rusya ile müm­kün ol­du­ğu kadar sıkı iliş­ki­de bu­lun­ma­ya­cak” ( Saray, s.147; Sc­hah­gal­di­an,The Cle­ri­al Es­tab­lish­ment in İran,s. 19-21)

İşte bu umde ile yola çıkan mu­ha­fa­za­kar­lar güç­len­di. Yö­ne­ti­min dik­ta­tör­yal eği­li­mi­ne karşı tavır aldı. Sol grup­lar da pet­rol sa­ha­la­rın­da grev­ler yap­mış­lar­dı. Son hü­kü­me­ti de Şah­pur Bah­ti­yar tam an­la­mıy­la ku­ra­ma­dı. 16 Ocak 1979 ta­ri­hin­de Şah Rıza Mu­ham­med Peh­le­vi yurt­dı­şı­na çıktı. Bu mo­nar­şi­nin sonu de­mek­ti.

1 Şubat 1979 günü hala ko­nu­şu­lan bir uçak se­ya­ha­ti ya­şan­dı. Aye­tul­lah Hu­mey­ni Paris'ten İran'a döndü. Ha­va­ala­nın­da onu 3 mil­yon insan kar­şı­la­dı. İslam Dev­rim Kon­se­yi­nin ba­şın­day­dı artık. Yeni hü­kü­met onun em­riy­le Mehdi Ba­zar­gan ta­ra­fın­dan ku­ru­la­cak­tı.

İran halkı da Şah'ın Ame­ri­ka dost­lu­ğu­na karşı bu dev­ri­mi des­tek­le­ye­rek cevap verdi. İran'da cum­hu­ri­yet­le­rin en de­ği­şik bi­çi­mi hüküm sü­re­cek­ti. 12 Şubat 1979'da ABD ve Sov­yet­ler bu re­ji­mi ta­nı­dı. Ar­dın­dan ya­pı­lan hal­koy­la­ma­sın­dan da %97 kabul oyu çıktı. (30-31 Mart)

Sol te­rö­rist grup­lar da ABD'ye karşı tavır ta­kın­mış­lar­dı. 14 Şubat 1979'da ABD Tah­ran Bü­yü­kel­çi­li­ği' ni işgal et­me­le­ri ile bu ta­vır­la­rı­nı gös­ter­di­ler.
Ancak bu sol grup­lar­dan olan Hal­kın Mü­ca­hid­le­ri iler­le­yen yıl­lar­da İslam Mu­ha­fız­la­rı ile ters dü­şün­ce ABD bu el­çi­lik iş­ga­li­ni unu­tup Dı­şiş­le­ri ka­na­lıy­la Hal­kın Mü­ca­hid­le­ri ile te­mas­ta ol­duk­la­rı­nı ka­mu­oyu ile pay­laş­tı. (23 Nisan 1987)

Tabi bu açık­la­ma­da et­ki­li olan husus 22 Nisan 1987'de CIA ca­su­su John Pat­tis'e İran ta­ra­fın­dan ve­ri­len 10 yıl­lık hapis ce­za­sıy­dı.

ÖLÜ­MÜN YENİ HALİ: İRAN-IRAK SA­VA­ŞI
22 Eylül 1980 günü Irak İran'ı iş­ga­le baş­la­dı. İran da ha­zır­lık­lıy­dı. Bu Or­ta­do­ğu'daki den­ge­le­rin bir­den de­ğiş­ti­ği halk­la­rın ka­de­ri­nin kanla ya­zıl­dı­ğı bir sa­vaş­tı. Ancak bu­ra­da dün­ya­nın büyük güç­le­ri de ta­raf­la­rı­nı tam ola­rak be­lir­le­ye­me­di­ler. Arap­la­rın ka­zan­ma­sı­nı is­te­me­yen İsrail İran'ı des­tek­ler­ken ABD İran ile olan ma­zi­si­ni unut­ma­yıp ona karşı iti­dal­li dav­ra­nı­yor­du. Ancak yine de bu sa­vaş­tan en karlı çıkan taraf ABD oldu çünkü hem İran'ın yap­tı­ğı bom­bar­dı­man­la­rı hem de Irak'ın kul­lan­dı­ğı kim­ya­sal si­lah­la­rı her zaman ka­mu­oyu­nun önüne ge­ti­re­rek orada ölen in­san­la­rın üze­rin­den si­ya­set yap­mış­tı.

Bu­gün­ler­de de ABD-İran ara­sın­da ipler kop­muş du­rum­da. Belki de bu yazı ya­yın­lan­ma sü­re­cin­dey­ken ABD İran'ın bir mi­sil­le­me­si ile yüz yüze ka­la­bi­lir. Ta­raf­lar ara­sın­da ya­şa­nan olay­lar tüm dün­ya­nın den­ge­si­ni bo­za­ca­ğa ben­zi­yor. Tür­ki­ye'nin mu­te­dil dav­ran­ma­sı en akla uygun ha­re­ket olur.

Okunma Sayısı: 15075