KADI SİCİLLERİ

KADI SİCİLLERİKadı sicilleri veya şer'iyye sicilleri Osmanlı Devleti'ndeki mahkeme kayıtlarıdır. Osmanlı Devleti' ndeyerelde bulunan kadı hem hakim hem noter hem de bazen belediye işleri yaptığı için çok büyük bir yetkisahasına sahipti. Bu sebeple kadı sicillerinin oluşturduğu veri külliyatı Osmanlı toplumunun yaşayışı enaçık olarak anlatan kayıtlardır. Osmanlı toplumdaki azınlıklar , azınlık - Türk kavgaları, suçlar, evlenme-boşanmalar, ekonomik durum, sivil toplum, vakıflar , ticaret hayatı bilumum sahada bilgi edinmemizisağlar. İstanbul Kadı Sicilleri projesi 2010 yıllarında başlamış olup hem hukuk hem de tarih alanlarınabüyük katkılar sunmuştur. Bu sebeple editör Türkiye ' nin hukuk tarihi hocası Mehmet Akif Aydın' ıtebrik etmek gerekmektedir. Kadı Sicillerinde İstabul başlıklı kitabın sunuş yazısında Yılmaz KurtOsmanlı'dan 30.000 ' i aşkın kadı sicilinin günümüze intikal ettiğini ve bunun 10.000 ' inin İstanbul'a dairolduğunu beyan etmektedir. ( s. 13)Kadı sicilleri incelendiğinde günümüz Türk toplumu ile Osmanlı toplumu arasında çok da bir farkolmadığı ; sorun ve çözüm yollarının hemen hemen aynı olduğu anlaşılacaktır.Mesela Pabuççu Ali ; eşi Hüma' yı hem dövüyor hem de öldürmekle tehdit ediyor. Bu kayıtlar eşi Hüma'nın annesinin şahitliği ve Üsküdar subaşısının talebiyle sicillere tescil olunuyordu:" Ali nam pabuççu şer-i şerif meclisinde ikrar edip dedi ki avratım Hüma nam hatunumu dövdüm benimile gelip bilece ( birlikte) ta' am ekl etmediği sebebden ( yemek yemediği için) darb eyledüm deyuikrarını mezbur ( söz ü geçen) hatunun anası talebiyle tescil olundu" ( Üsküdar Mahkemesi 9 numaralıSicil , kayıt no: 526, vr. 62a-3)" Ali nam pabuççu meclis- i şer' de avratımı işbu günden sonra muhkem darb ederim on iki yerden başınyararım ve hem katl ederim dediğini Üsküdar subaşısı talebiyle tescil olundu." ( Üsküdar Mahkemesi 9numaralı Sicil , kayıt no: 527, vr. 62a-4) ( AYDIN M. Akif , Kadı Sicillerinde İstanbul s. 44)Tabi ki günümüz Türk toplumundan farklı olarak Osmanlı toplumunda şeri hukukun cevaz verdiğiuygulamalar da Kadı Sicillerinde görünmekte idi. Bunlardan biri birden çok evlenmektir. Buna dairHüseyin b. Mustafa ve Gülbahar hakkında tutulmuş kayıt çok ilginçtir.Hüseyin b. Mustafa ' nın karısından izinsiz evlenmeyeceğine dair ikrarı eşi Gülbahar ' ın isteği üzerinesicile kaydolunuyor ve bu ikrarına aykırı davranması durumunda Hüseyin b. Mustafa' nın izinsizevleneceği kadınların üç talak ile boşanmış sayılması şartı kabul olunuyor:" Hüseyin b. Mustafa meclis- i şer' de ikrar ile dedi kim eğer hatunum Gülbahar ' dan izinlisüz evlenirsemalacağım benden aldığım vakitte üç talak boş olsun deyu şart eyledi öyle olsa marretu'z zikr Gülbahar' ıntalebi ile deftere sebt olundu." ( Üsküdar Mahkemesi 1 numaralı Sicil , kayıt no: 217, vr. 41a)( AYDINM. Akif , Kadı Sicillerinde İstanbul s. 47)KADI SİCİLLERİNDE DATÇAMehmet Akif Aydın ' ın yayınlamış olduğu kadı sicili kayıtlarında Datça ile ilgili bir ayrıntı var.Kuyumcu Nikola’nın Abdülhalim Fethi Efendi’ye olan borcunu ödemesi için yapılan tenbih başlıklıkararda şikayetçi Dadya ze‘âmetine bâ-berât-ı âlî-şân mutasarrıf olan sâhib-i arzuhâl es-SeyyidAbdülhalim Fethi Efendi b. Mehmed yani Datça mutasarrıfı Seyyid Abdülhalim Fethi Efendi. Karşı tarafise Nikola v. Andon isimli bir gayrımüslim. Şikayetçi Datça Mutasarrıfı Abdülhalim Fethi Efendi NikolaEfendi' den alacağını almak için İstanbul kadısına başvuruyor. Seyyid Abdülhalim Fethi Efendi' nindavasının " meşrû‘a ve iltifâta şâyân olmadığı " karardan anlaşılsa da kararın tahlili bir başka yazıkonusu. Bu karardan biz Datça tarihi ile ilgili olarak 1841-1842 yıllarında mutasarrıf olarak SeyyidAbdulhalim Fethi Efendi' nin görev yaptığı ; Datça ' nın Osmanlı toprak sisteminde zeamet olarakteşkilatlandırıldığı ve vergi bedelinin sekiz bin kuruş olduğunu anlıyoruz. Kararın orjinali ve çeviriyazısını İstanbul Kadı Sicilleri' nden alıntılayarak ekliyorum. ( cilt: 96, sayfa: 343)Sağlıcakla.İstanbul Mahkemesi 172 Numaralı Sicil (H. 1257-1258 / M. 1841-1842)cilt: 96, sayfa: 343Hüküm no: 299Orijinal metin no: [110-1]Kuyumcu Nikola’nın Abdülhalim Fethi Efendi’ye olan borcunu ödemesi için yapılan tenbih27000 [guru]ş hüküm[Ma‘rûz]Defterhâne-i âmire kalemi ketebesinden olup vilâyet-i Anadolu’da Menteşe <> sancağında vâki‘ senevîsekiz bin guruş bedel ile mâliye hazîne-i celîlesinde mukayyed Dadya ze‘âmetine bâ-berât-ı âlî-şânmutasarrıf olan sâhib-i arzuhâl es-Seyyid Abdülhalim Fethi Efendi b. Mehmed Çarşamba günü huzûr-ıhazret-i Fetvâ-penâhî’de ma‘k?d meclis-i şer‘-i münîrde mukaddemâ Büyük Yeni Han sarrâflarından vehâlâ kuyumcu tâifesinden derûn-ı arzuhâlde mastûrü’l-ism Nikola v. Andon zimmî muvâcehesindemersûm Nikola zimmî mukaddemâ bir müddet sarrâfım olup mâlından zimmetimde cihet-i karzdanbi-şarti’r-rücû‘ emrimle mahallerine olan medfû‘âtından bâ-tahvîl ve bilâ-tahvîl otuz iki bin guruş alacakhakkı olup ve bin iki yüz elli dört senesi Şa‘bâni’l-mu‘azzamı’nın on beşinci gününe gelince dahibeynimizde cereyân eden ahz ü i‘tâ <> ve cemî‘ huk?k-ı şer‘iyeye müte‘allika âmme-i de‘âvîden zimmî-imersûmun zimmetini kabûlünü hâvî ibrâ-i sahîh ile ibrâ ve isk?t ve târih-i merk?m ile müverrah yedinebir kıt‘a ibrâ tahvîli dahi i‘tâ eylediğimden sonra beher sene bedel-i merk?m sekiz bin guruşumahâllinden alıp bin iki yüz elli yedi ve elli sekiz ve elli dokuz ve altmış senelerinde deynim olanmeblağ-ı mezkûr otuz iki bin guruşu istifâ etmek üzere ze‘âmet-i merk?menin ber-vech-i muharrer dörtsenelik zabtnâmesini mersûm Nikola zimmîye teslîm etmiş isem de yedimde olup sene-i sâbık? yani biniki yüz elli yedi senesi Recebi’l-müreccebinin yirmi yedinci günü târihiyle müverah bâ-fermân-ı âlîverilen işbu bir kıt‘a ilmühaber nâtık olduğu üzere zimmî-i mesfûra meblağ-ı mezkûr zimmetimdedeynim olduğunu kat‘iyyen ikrâr ve ancak medâr-ı ma‘âşım olan ze‘âmet-i mezkûre hâsılâtı külliyenzimmî-i mersûm tarafına verildiği sûretde evlâd ü iyâlim kemâl-i zarûrete dûçâr olup perîşânolacaklarından deyn-i mezkûrum tediye oluncaya kadar beher sene bedel-i mezkûrun nısfı bana ve nısf-ıdiğeri zimmî-i mersûma verilmek üzere istirhâm eylediğime binâen kalem-i mezkûrun çend nefermütehayyizânı hâzır oldukları hâlde sene-i mezkûrede duhûl eden Ağustos ibtidâsından i‘tibâren zimmî-imersûm tarafından bana beher şehr ikişer yüz ellişer guruş verilip senesi hitâmına değin ahz eyleyeceğimüç bin guruş ze‘âmet-i mezkûrenin bir senelik bedelinden fürû-nihâde olunarak bâk? beş bin guruşdeynime mahsûb ve edâ-i deyn oluncaya değin beher sene bu vechile icrâ olunmak üzere karâr verilip vetarafeynden her birimiz dahi ol-vechile edâ ve istifâ-i deyne râzı olduğumuzdan sonra mersûm Nikolazimmî ze‘âmet-i mezkûrenin sâlifü’l-beyân elli yedi senesi hâsılâtı olup iki taksîtde olan makbûzu olansekiz bin guruşun ancak beş bin guruşunu minvâl-i muharrer üzere deyn-i mezkûrumun ol-mikdârınamahsûb edip mâ‘adâ yirmi yedi bin guruş zimmetimde deynim bâk? kalıp lâkin târih-i ilmühaberde benmersûm Nikola zimmî ile rü’yet-i muhâsebe etmeksizin minvâl-i muharrer üzere ikrâr-ı deyn etmiş idimeğer târih-i merk?mda muhâsebem rü’yet olunmuş olsa idi ikrâr-ı deyn târihinden mukaddem olanteslîmâtım tebeyyün edip aslâ deynim kalmaz idi öyle olucak hâlâ muhâsebemiz rü’yet birle verdiğimzabıtnâme-i merk?mları taleb ederim deyü takrîr-i meşrûhu üzere tasaddî eylediği da‘vâsı meşrû‘a veiltifâta şâyân olmadığı müdde‘î-i mezbûr es-Seyyid Abdülhalim Fethi Efendi’ye tefhîm ve mûcebinceda‘vâ-yı mezkûresiyle mesfûr Nikola zimmîye bî-vech-i şer‘î mu‘ârazadan ba‘de’l-men‘ zimmî-i mersûmmeblağ-ı bâk?-i mezkûr yirmi yedi bin guruşu mezbûr Abdülhalim Fethi Efendi’den hâlâ mutâlebeetmeyip bi’t-terâzî ber-mûceb-i ilmühaber istifâ-yı deyne ta‘ahhüd eylediği İstanbul Mahkemesi’ndenhuzûr-ı [âlîlerine i‘lâm olundu] -Fî 21 R sene [12]58(https://www.kadisicilleri.org/madde.php?klme=dadya&trch=hkm&-find=+ARA+) erişim tarihi  05.10.2023

Okunma Sayısı: 560