KAR­DEŞ KÖMEĞİ

15 Eylül 1918 Bakü'nün kur­tu­lu­şuy­du.Ben bir şey­ler ka­ra­la­mak için biraz geç kal­mış ola­bi­li­rim ancak her zaman ha­tır­la­na­cak bir tarih ol­ma­sı mü­na­se­be­tiy­le bu hafta yaz­mak­ta bir sa­kın­ca gör­mü­yo­rum.Enver Paşa'nın kar­de­şi Nuri Paşa (Kil­li­gil) Kaf­kas İslam Or­du­su ile Kaf­kas­ya'da se­fe­re çık­mış­tır.Rus ve Er­me­ni iş­ga­li al­tın­da olan Bakü ilk he­def­ti.?Gerçek­ten büyük bir me­za­lim al­tın­da olan kutlu şeh­rin kur­tul­ma­sı Türk'ün namus me­se­le­si ha­li­ne gel­miş­ti.İşte bu ordu Azer­bay­can üze­rin­de­ki siyah tül ör­tü­yü çekip al­mış­tı.Ancak bu çok bi­li­nen ve ya­zı­lan bir konu ol­du­ğu için bunun ardı ile il­gi­li bir şey­den bah­se­de­ce­ğim:Kar­deş Kö­me­ği.Es­ki­den beri büyük bir Er­me­ni ve Rus ta­ras­su­tu için­de olan Büyük Azer­bay­can kendi bün­ye­sin­de Türk­çü­lük fik­ri­ni –belki de Os­man­lı'dan daha faz­la- ye­şert­miş­ti.Ay­dın­lar ger­çek bir Türk ha­va­sı te­nef­füs edi­yor­lar­dı.Hacı Zey­ne­la­bi­din Ta­gi­yev, Dr.Hüs­rev Paşa Bey Sul­ta­nov,Meh­met Yusuf Ca­fe­rov,Ali Mer­dan Top­çu­ba­şov,Hasan Bey Zer­da­bi,Mirza Feth Ali Ahun­dov ve en önem­li­si Meh­met Emin Re­sul­za­de böyle bir or­tam­da ye­tiş­miş­ler­dir.Bu ay­dın­lar ön­ce­lik­le Bakü Ce­mi­yet-i Hay­ri­ye'sini teş­kil et­ti­ler,bu­ra­da Müs­lü­man­lar için yar­dım­lar top­la­dı­lar.Bu olu­şum için­dey­ken Kar­deş Kö­me­ği slo­ga­nı or­ta­ya çıktı ve yayın or­gan­la­rı oluş­tu.Artık yeni bir teş­ki­lat ku­rul­muş­tu ve bu teş­ki­lat di­ğe­ri­ne göre daha ge­liş­miş­ti.Kaf­kas Cep­he­si'ndeki as­ker­ler için tüm Azer­bay­can sat­hın­da kam­pan­ya­lar dü­zen­le­di­ler,ya­yın­la­dık­la­rı ga­ze­te ve der­gi­le­rin da­ğı­tım ağı tüm Kaf­kas­ya ve Tür­ki­ye'ye ya­yıl­dı.Kafkas Sa­va­şı'nda yetim kalan ço­cuk­lar ve savaş sı­ra­sın­da ya­ra­lı­la­ra yar­dım et­ti­ler.?Lakin bu fa­ali­yet­le­rin ya­pı­lı­şı sı­ra­sın­da ce­mi­yet­le­rin ku­rul­du­ğu 1905 yılı gibi bir hür­ri­yet or­ta­mı yoktu.?Bol­şe­vik dev­ri­mi ka­pı­day­dı ve büyük bir des­po­tik yö­ne­tim eşik­te bek­li­yor­du.?Rusya'ya tabi olan Azer­bay­can da bu çal­ka­lan­ma­yı tam ola­rak his­se­di­yor­du ve Türk­lü­ğün en zor dö­ne­mi­nin baş­la­ya­ca­ğı his­se­di­li­yor­du.İşte yu­kar­da sa­yı­lan ay­dın­lar da Türk­lük­le­ri­ni Os­man­lı'dan yana tavır ko­ya­rak gös­te­ri­yor­lar­dı,ken­di­le­ri­nin yal­nız ol­ma­dık­la­rı­nı dünya aleme gös­ter­me­le­ri ge­re­ki­yor­du.Tür­ki­ye'deki yar­dım­la­rı Trab­zon'a kadar ya­yıl­dı:Oltu,Ka­ğız­man,Er­zin­can,Ha­san­ka­le hep fa­ali­yet alan­la­rı­nın için­de yer aldı.Trük­ler de hep bu ce­mi­yet­le­ri ha­tır­la­dı hatta aşık­la­rın ağ­zın­da yeni nağ­me­le­re bü­rün­dü isim­le­ri:
“Ni­ra­na kal­mış­ken bul­duk bir tutar,
Fakir fu­ka­ra­ya ey­le­di medar,
“Baku İslam Hayır Ce­mi­ye­ti” var
Dön­dür­dü ye­ni­den va­ta­na bizi.”(Ar­da­han Aşağı Zur­nal kö­yün­den Molla Dur­sun Türk “Mah­zu­ni”)
İşte Nuri Paşa da bu büyük yar­dım­la­rın kar­şı­lığı­nı Bakü'yü o meşum iş­gal­den kur­ta­rark ödedi.İşte Türk'ün ebedi kar­deş­li­ği bir daha pe­kiş­ti­ril­miş oldu.
(Bu konu hak­kın­da Betül Aslan'ın Kar­deş Kö­me­ği isim­li eseri bi­rin­cil kay­nak­tır.(Ata­türk Kül­tür Mer­ke­zi Ya­yın­la­rı))

Okunma Sayısı: 10235